Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Lise Søgaard Danimarkalı genç bir kızdı. Periyot devir büyükannesinin yanına gidiyor, onun anılarla dolu meskenini incelemekten keyif alıyordu. Bir gün daha evvel fark etmediği bir ayrıntı olduğunu gördü. Büyükannesinin duvarında bir aile fotoğrafı asılıydı. Fotoğraftaki birden fazla kişiyi tanıyordu lakin içlerinden biri ona hayli yabancıydı. Fotoğrafta gördüğü küçük kızın kim olduğunu düşündü. Sonrasında aklına yıllardır konuşulmayan, üstü örtülen ve şimdi kimsenin yüksek sesle konuşmaya yürek edemediği bir sır geldi. “Acaba o sır bu küçük kızla ilgili olabilir mi?” diye düşündü. Büyükannesine fotoğraftaki küçük kızın kim olduğunu sorarak emin olmak istedi. Büyükannesi ona fotoğraftaki küçük kızın isminin Kirsten olduğunu ve yıllar evvel ölen kız kardeşi olduğunu söyledi. Lakin öteki hiçbir karşılık vermedi. Søgaard ise daha fazla üstelemek istemedi lakin yıllar yılları kovalarken küçük Kirsten’ın kıssasını daima çok merak etti.
CESARETİNİ TOPLADI VE SORDU: ‘KIRSTEN’A NE OLDU?’
Birkaç yıl sonra 2020 yılının birinci aylarında Lise’in büyükannesi bir bakım konutuna yerleştirildi. Onu ziyaret etmekten hiç vazgeçmeyen Lise, bir gün yüreğini topladı ve büyükannesine tekrar Kirsten’ın kim olduğunu sordu. Büyükannesi ise güya kendisine bu sorunun sorulmasını bekliyormuş üzere bir anda her şeyi anlatmaya başladı. Lise, büyükannesinin anlattıklarını duyunca şaşkına döndü.
Kirsten Abildtrup, 24 Mayıs 1927’de 7 kardeşin en küçüğü olarak dünyaya geldi. Lise’in büyükannesi Inger, Kirsten’le vakit geçirmeyi çok seviyordu. Çocukken çok sessiz olan lakin çok derecede zeki olan Kirsten 14 yaşına geldiğinde birtakım tuhaf davranışlar sergilemeye başladı. Inger ve Kirsten çok yakınlardı, 7 kardeş olmalarına karşın 2 kız kardeş birbirlerine delicesine bağlıydı. Kirsten’ın uykularından bağırarak uyanması, ruhsal meseleler yaşaması karmaşık bir hâl alınca Inger’ın ailesi bir Noel günü meskendeki tüm çocukları akrabalarının yanına gönderdi ve küçük kızları Kirsten’le birlikte kaldılar. Kardeşler konuta döndüğünde Kirsten’ın konutta olmadığını gördü. Inger kardeşinin nerede olduğunu tekraren sordu lakin ailesinden aldığı tek karşılık Kirsten’ın gittiği ve bir daha dönmeyeceği oldu. Hakikaten de bu türlü oldu, Kirsten şizofreni teşhisiyle Risskov Psikiyatri Hastanesi’ne yatırıldı ve çok geçmeden kısa bir müddet sonra öldüğü ailesine bildirildi.
II. Dünya Savaşı’nın sonlarına gerçek Danimarka’da akıl hastalarının tedavi edildiği Risskov Psikiyatri Hastanesi’ne bağlı Beyin Patolojisi Enstitüsü kuruldu. Burada genelde savaş sonrası ruhsal buhranlarla uğraş eden askerler tedavi ediliyordu ve hastane o yıllarda neredeyse dolup taşıyordu. Birinci bakışta büsbütün hastaları tedavi etmek emelli olan bu hastanede vakitle karanlık işlerin döndüğü fısıltıları yayıldı. Fısıltıların ayrıntısı öylesine vahimdi ki… O yıllarda ruh sıhhati konusunda kâfi bilgi yoktu, bu nedenle Erik Stromgren ve Larus Einarson isminde iki doktor ölen hastaların otopsileri sırasında hastaların beyinlerini alıp saklamak için bir plan yaptılar.
Aarhus Üniversitesi’nde tıp bilimi tarihçisi ve araştırma danışmanı olan Thomas Erslev, Danimarka’da 1945 ila 1982 ortasında ölen tüm psikiyatri hastalarının yarısının – bilmeden ve isteği olmadan – beyinlerinin çıkarıldığını söyledi.
KOLEKSİYONU İLMEK İLMEK İNŞA ETTİLER
Kısa bir müddet içinde kısım büyüdü ve Danimarka’nın Aarhus kentindeki Risskov Psikiyatri Hastanesi’ne bağlı Beyin Patolojisi Enstitüsü olarak tanındı. Kısa bir mühlet sonra Doktor Stromgren ve Doktor Einarson’a Patolog Knud Aage Lorentzen’da katıldı ve 5 yıl sonra enstitüyü devraldı. Sonraki 30 yıl boyunca da akıl hastanesinde ölen hastaların beyinlerini çıkarak koleksiyonlarını inşa ettiler. Bu süreç elbette hastalardan ve ailelerden gizlendi.
30 yıl içinde toplanan beyin sayısı 9 bin 476’ya ulaştı. 2018 yılında fon yetersizliği nedeniyle beyin koleksiyonu ülkedeki diğer bir üniversiteye taşındı. Üniversitede çalışan Patolog Dr. Martin Wirenfeldt Nielsen yapılan koleksiyonu derinlemesine denetledi ve inceledi. Her bir beyin yeni beyaz kovalara aktarıldı. Daha sonra beyinlerin her birine ayırt edilebilmesi için numaralar verildi. Beyinler daha sonra üniversitenin bodrum katına taşındı. Şu anda odada yaklaşık 10 bin kova olduğu biliniyor. Kovaların içindeki insan beyinlerinin 5 bin 500’ü bunama, bin 400’ü şizofreni, 700 tanesi de depresyon hastalığıyla ve daha birçok diğer nörolojik hastalıkla çaba etmiş insanlara ilişkin.
GÖMÜLMESİ TALEP EDİLDİ
II. Dünya Savaşı yıllarındaki fısıltılar vakitle daha yüksek sesle konuşulur hale geldi. Hastaların ailelerinin isteği olmadan alınan bu beyinlerin gerçek bir koleksiyona dönüşürüldüğü 80’li yılların sonunda ortaya çıktı ve 1987’de Danimarka Etik Kurulu kuruldu. Etik Kurulu beyinlerin belli kısıtlamalar uygulanarak kullanılabileceğini söyledikten sonra, SIND (Danimarka Psikiyatrik Sağlık Ulusal Birliği) beyinlerin gömülmesini talep ederek Danimarka’daki birinci büyük etik bilim tartışmalarından birini ateşledi.
Hastaların ailelerine tazminatlar ödendi fakat tartışmaların alevi söndürülemedi. Beyinlerin dosyalanıp kaplarda saklandığı Danimarka’nın beyin deposu belgesellere mevzu oldu. CNN, şizofreni ve depresyon üzere akıl sıhhati sıkıntıları olan hastalardan alınan ve gizlenen beyin koleksiyonunu yakından inceledi. 2017 yılında finansman eksikliği beyinleri tehdit etti ve koleksiyon, Dr. Martin Wirenfeldt Nielsen’in devraldığı Odense’ye taşınarak kurtarıldı. Koleksiyonun etikliğiyle ilgili tartışmalar devam ederken Danimarka Ruh Sıhhati Derneği’nin yöneticisi Knud Kristensen şu açıklamayı yaptı:
“Koleksiyonlar ilgili birçok tartışma ve fikir var. Bazıları bu koleksiyonu yok etmemiz, beyinleri gömmemiz ve etik yollarla onlardan kurtulmamız gerektiğini söylüyor. Bazıları ise bu koleksiyonun o denli ya da bu türlü bir halde yapıldığını ve beyinleri incelememiz gerektiğini söylüyor.”
‘738 NUMARALI’ KOVADA BULUNDU
Kısa bir müddet içinde beyinlerin yok edilmek yerine incelenmesine karar verildi. Koleksiyonun sorumluluğu ise büsbütün Dr. Martin Wirenfeldt Nielsen’a devredildi. Büyükbabaannesinden çok da kâfi bilgi alamayan lakin uzun araştırmalar yapan, koleksiyondan haberdar olan Lise Søgaard, Dr. Nielsan’a ulaşarak büyükannesinin kız kardeşiyle ilgili bilgi almak istedi. Søgaard, büyükannesinin ona anlattığı öyküdeki eksik kesimleri birleştirerek, Kirsten’ın bu koleksiyonun bir kesimi olduğunu düşündü. Søgaard kararını verdi ve durumunu anlatarak mail attı.
Kısa bir mühlet sonra mailine, “Sizin için bir şey bulduk, isterseniz gelin bakın” biçiminde bir karşılık aldı. Søgaard çabucak yola çıktı. Yapılan araştırmalar sonucunda Kirsten’ın beyninin 738 numaralı kovada olduğu bilgisi verildi. Lise Søgaard, Kirsten’la ilgili o denli çok şey biliyordu ki epey heyecanlandı ve kendisine kovanın gösterilmesini istediğini söyledi. Yetkililer, Lise Søgaard’ı 738 numaralı kovanın yanına götürdüler. Ve işte oradaydı! Büyükannesinin duvarında duran aile fotoğrafındaki küçük Kirsten’ın anılarına dair her şey o kovadaydı. Yaşadıklarını büyükannesine anlatan Søgaard, duvarda duran fotoğrafın gizemini çözdüğü ve yıllarca konuşulmaya yürek edilemeyenleri gün yüzüne çıkardığı için çok memnundu. Büyükanne Inger, torununa döndü ve şunları söyledi:
“Sana minnettarım, artık kendimi kız kardeşime daha yaklaşmış hissediyorum.”