Sıklıkla vurgulamaya çalıştığım üzere, AKP’nin 2002 yılından bu yana iktidarda kalışı tesadüf değildi. Toplumsal ve ekonomik yapının bozulması da göze alınarak, Erdoğan’la kıymetli sayıda seçmen ortasında güçlü bir duygusal bağ inşa edilmesine taban hazırlayan birçok siyaset hayata geçirildi. Bu duygusal bağ günden güne güçlendirilerek, Erdoğan’ın öfkesi bile toplumun manalı bir kısmına sevdirildi ve hatta o kitle “ülkenin bu öfkeye muhtaçlığı olduğuna” ikna edildi.
İktidar ile seçmeni ortasındaki bağ elbette yalnızca sevgi üzerine inşa edilmedi. İktidar ismine siyasal mühendislik yapanlar sevginin her vakit yetmeyeceğini bildiğinden, kendilerine oy veren kitlelerin içindeki kaygıyı da eşzamanlı olarak ve gelecek üzerinden büyüttüler. “Biz gidersek” diye başlayan cümleler;
İnanca müdahale gelir…
Bürokrasi değişir…
Sosyal yardımlar durur…
Yeni kredilere erişim mümkün olmaz diye devam etti.
2018 yılında yaptığımız bir araştırma bize AKP kitlesinin bu dört endişe alanına sahip olduğunu göstermişti. Öbür başlıklar da başka farklı yazı konusu olacak kadar kıymetli olmakla birlikte, bu yazıda borçlu olmaya, yeni kredilere erişime, yani borcu ödeyebilmeye dair bakışı ele almaya çalışacağım.
İktidarın, bu seçmeni kendine “mecbur” hissettirme alanı olan borçluluk konusunun nereden nereye geldiğini anlayarak başlayalım. 2002 yılında iktidar değişikliği olduğunda Türkiye’de hane halkı borç yükü kabaca 6,5 milyar TL idi. Kemal Derviş’in kamu borcunu azaltan, buna karşılık büyümenin merkezine hane halkı borçlanması ve tüketimini alan modeline iktidar harfiyen uydu. Devrin dünyadaki finansal bolluğu da eklenince, toplum borçlandırılma üzerinden alışılmışın üzerinde bir tüketim imkanına kavuştu. Konut ve araç kredileri ile zenginleşme duygusu, muhtaçlık kredilerinden tüketim imkanı büyürken, bir yandan da iktidara olan takviye büyüyordu. Büyük oranda üretim ve hizmetlerdeki katma bedel artışına dayanmayan, tersine borçluluğa dayanan bu yanılsama hali vakitle toplumda elindekileri kaybetme korkusunu da yarattı. Yeni krediye erişememe ihtimali, toplumun büyük korkusuna dönüştü ve seçim sonuçlarına düşündüğümüzün ötesinde tesir etti.
2002 yılında hane halkı borcu 6,5 milyar TL iken 2022 yılında toplumun yalnızca bankalara olan borcu BDKK bilgilerine nazaran 1,2 trilyon TL’ye yükseldi. Ekonomik krizin yarattığı belirsizlik ile birlikte bu ekonomik yükün toplumda nasıl bir ruhsal yük de yaratacağını düşünün. Bir yılda tüketilen Antidepresan sayısının 59 milyon kutuya çıkması da bu bağlamda tesadüf değil. Zira toplum açık bir borç batağında.
Bu borç batağının rakamsal büyüklüğünün dışında kendi içindeki dağılımına da bakalım. Bu hafta, “Borcunuz var mı varsa çeşidi nedir” diye sorduk. Cevapları aşağıdaki üzere.
Borcunuz var mı sorusuna deneklerin yüzde 81,4’ü borcu olduğu cevabını veriyor. Gördüğünüz üzere farklı siyasal eğilimdeki seçmenlerin borç sıkıntısında birebir seviyelere sahip olduğu da anlaşılıyor.
Yine ne cins borçlara sahip olduğunu anlamak için “Sahip olduğunuz borçlar aşağıdakilerden hangileridir?” sorusunu sorduk. Birlikte inceleyelim.
Muhtemeldir ki karşılıklar yalnızca şahsî borçları içermiyor. Örneğin, mesken kredisi varsa hanenin tüm bireyleri konut kredisi borcu olduğunu kabul ediyor. Karşılıklar içerisinde en değerli detay şu ki; borçluluğun en yüksek olduğu alan, rastgele bir tasarrufa yahut yatırıma dayanmayan kredi kartı ve muhtaçlık kredilerinden oluşuyor. Bu kalemler çoklukla gelirin üzerinde bir tüketim için başvurulan kalemlerken, ülkemizde artan fakirleşme nedeniyle yaşamsal muhtaçlıklar için kullanılan kalemlere dönüştü.
Borcun büyüklüğünü ve dağılımını anlamış olduk. Bir de ödemekte zorlanma olup olmadığına bakalım.
Tablodan da görüldüğü üzere, toplumda borcunu zorlanmadan ödeyebildiğini söz edenlerin oranı sadece yüzde 11,1. Buna rağmen zorlanarak ödeyebildiğini söz edenlerin oranı yüzde 41,9 ve çok zorlanarak ödeyebildiğini söz edenlerin oranı yüzde 35,4. Toplamda zorlananların oranı yüzde 77,3.
Tüm bunların dışında, bu hafta 2018 yılındaki araştırmanın aksi bir bulguyu elde ettik. 2018 yılında başta AKP seçmeni olmak üzere değerli oranda seçmen kümesi iktidar değişirse borcunu ödemekte zorlanacağını tabir ederken bugün prestijiyle neredeyse bu bakış değişmiş diyebiliriz. Anlaşılan o ki, toplum hem içinde bulunduğu durumdan daha makus olmayacağını düşünüyor hem de muhalefetin iktidara gelmesi halinde daha uygun yöneteceğine inanıyor. Seçmenin iktidar değişirse borcunu ödemeye dair beklentisinin ne olduğunu anlamaya çalıştık. Karşılıkları aşağıdaki üzere.
İktidar değişirse borcunu ödemekte zorlanacağını düşünenlerin oranı yüzde 15,9. Bu oran AKP seçmeninde bile yüzde 29,2’de kalıyor. Özetle, AKP seçmen davranışını etkileyen bir argümanını daha kaybetmiş durumda.
Sorun ortada ve iktidar değişikliği yakın. Bize düşen, bu sorunu olabilecek en süratli müddette çözebilmek. Söylendiği kadar kolay olmadığını biliyorum. Lakin iktidar değişikliği ile birlikte enflasyonla gayret ana gündem olacak. Bir yandan borçlanma ile tüketime alıştırılmış bir toplumun tüketim talebini karşılamak, bir yandan da enflasyonla gayret etmek üzere büyük bir imtihan bizi bekliyor. Şimdiden her evresini milim milim planlamak gerekiyor.
Biliyorum, başaracağız.
Ertan Aksoy
[email protected]